Bouwen aan een fair vrijetijdsbeleid in Kapellen

De Antwerpse gemeente Kapellen startte in 2019 formeel met haar Lokaal Netwerk Vrijetijdsparticipatie, al bestond de samenwerking in de praktijk al heel wat langer. Kapellen telt om en bij de 27000 inwoners en is in vergelijking met Vlaanderen een van de rijkere gemeenten waar in verhouding minder mensen in armoede wonen. ‘Hier leven nog mensen die niet weten dat er armoede bestaat in de gemeente’, zegt Lindsay Van Mirlo.

Als trekker van het Lokaal Netwerk Vrijetijdsparticipatie ziet zij dan ook een dubbele opdracht: de lokale gemeenschap bewust maken van de betekenis van leven in armoede en actie stimuleren om mensen in armoede te verwelkomen in het lokale vrijetijdsaanbod. Jan Van Dijck, participatiedeskundige bij vzw Doedèskadèn, legt de link tussen het aanbod en de gebruikers.Voor beiden betekent werken aan vrijetijdskansen zowel geduldig sensibiliseren en kansen spotten om in de praktijk successen te boeken.‘De inzet op lange termijn is in feite heel belangrijk’, zegt Lindsay. Niet snel-snel dingen proberen te regelen om enkele gezinnen kansen te bieden dus, maar vooral de geesten en structuren beïnvloeden zodat er duurzame vrijetijdskansen ontstaan voor alle gezinnen in armoede.

‘De gemeente Kapellen doet best belangrijke inspanningen’, vertelt Jan. Het budget voor het Lokaal Netwerk (om en bij de 7000 euro, voor een derde gefinancierd door Vlaanderen en  twee derden door de gemeente n.v.d.r.) gaat volledig naar de doelgroep. Mensen in armoede krijgen via dat budget korting wanneer ze deelnemen aan cultuur, jeugdactiviteiten en sport. Bovenop dat budget stelt de gemeente iemand extern – Jan van Doedèskadèn – aan om die participatiekansen te faciliteren. Tweewekelijks trekt Jan naar de voedselbedeling en wekelijks is er permanentie in het OCMW en het cultuurcentrum. In het Lokaal Netwerk vertolkt hij de leefwereld en behoeften van wie in armoede leeft.

Hoe werkt het in Kapellen?

Mensen in armoede kunnen in Kapellen sowieso aan halve prijs deelnemen aan de activiteiten van cultuur en jeugd. De sportdienst stelt haar sportkampen open aan dezelfde voorwaarden. Veel bewijsvoering en sociaal onderzoek komt daar niet aan te pas. Mensen bezorgen simpelweg elk jaar een klever van het ziekenfonds, waaruit hun recht op verhoogde tegemoetkoming blijkt. Die gegevens worden bewaard in het online profiel van de inwoners, zodat ze niet bij elke gelegenheid opnieuw hun financiële situatie ter sprake moeten brengen.

Wie via Doedèskadèn de weg vindt naar het vrijetijdsaanbod, krijgt 80% korting. Lindsay: ‘Die extra aanmoediging is bedoeld om mensen kennis te laten maken met vrijetijdskansen. Drempels wegwerken gaat immers niet alleen over geld. Dat gaat ook over eens iets kunnen uitproberen, om het daarna misschien leuk te vinden en dan te beslissen om er een stukje budget aan te besteden.’

Dat kan alleen maar goed werken als er een prima samenwerking is, onder meer met het OCMW, zegt Jan. ‘Als bijvoorbeeld een jongere naar een sportvereniging wil, dan regelen we dat altijd in samenspraak met de maatschappelijk werker.’ Via de bemiddeling van Jan werden in 2018 voor ruim 150 mensen in 100 gezinnen lokale vrijetijdskansen gecreëerd, vooral op vlak van cultuur en sport. Daarbovenop brengt Jan ook het bovenlokale aanbod van Vrijetijdsparticipatie en de vakantiekansen van Iedereen Verdient Vakantie tot bij mensen in armoede.

In gesprekken liggen de wortels van verandering

Het Lokaal Netwerk Vrijetijdsparticipatie komt regelmatig samen om het aanbod af te stemmen en vraagstukken te bespreken. Partners zijn de sociale dienst van het OCMW, de gemeentelijke vrijetijdsdiensten sport, jeugd en cultuur, bibliotheek, buitenschoolse kinderopvang en Doedèskadèn. Lindsay: ‘Daar worden zinvolle gesprekken gevoerd. Er komen verschillende meningen op tafel. We houden elkaar de consequenties van onze redeneringen voor. Dan kunnen we samen oplossingen zoeken. Dat op zich is een heel zinvol traject, waarin ik graag geduld en energie wil investeren.’

Jan beaamt. ‘Het empathisch vermogen van de mensen die deel uitmaken van het netwerk is in feite cruciaal. Het is niet evident om je in te leven in de situaties waar mensen in armoede mee te maken krijgen. De mantra iedereen gelijk voor de wet werkt niet altijd om iedereen gelijke kansen te geven.’

Samenwerken in een Lokaal Netwerk is dus ook een soort lerend netwerk opzetten, waar gaandeweg het begrip rond armoede kan verdiepen. Bovendien is het een plek waar mensen die het verschil kunnen maken elkaar ontmoeten, afspraken maken en dingen concreet op touw zetten. Lindsay: ‘En dat er iemand is die het opvolgt, die zorgt dat er dingen gebeuren: ook dat blijkt helpend om onze doelen op langere termijn waar te maken.’

Blij met wat er ontstaat

Het werkt wel in Kapellen, zegt Lindsay, en dat heeft vaak met de korte lijntjes tussen de actoren te maken. Ze vertelt een verhaal dat zich de voorbije zomer afspeelde, toen bleek dat de zomerschool voor anderstalige kinderen niet kon doorgaan. De animatoren van de speelpleinwerking vonden dat bijzonder jammer, omdat die kinderen ook altijd wel enkele dagen op het speelplein doorbrachten. ‘Dus gingen we nadenken hoe we de speelpleinwerking konden opentrekken naar deze kinderen. We engageerden een partner die vorming kon geven aan de animatoren en er is van alles beginnen bewegen. Het is leuk om vast te stellen dat onze speelpleinen nu openstaan voor diversiteit, en dat kinderen daar – via spel – ook met taal kunnen bezig zijn.’ Lindsay benadrukt opnieuw de lange termijn. Het hoeft niet allemaal tegelijk en snel de perfectie te bereiken. ‘Laat ons dit nu in alle rust verder uitbouwen.’

Ook Jan ziet bewegingen waar hij blij van wordt. Zoals een fitness-initiatief dat er op vraag van de mensen komt, en waarbij ze mee verantwoordelijkheid zullen opnemen voor de organisatie ervan. Of de acties rond basismobiliteit, zodat mensen ook op de plek geraken waar ze iets willen beleven. Jan zorgde voor fietsen. ‘Toch tof om te zien dat er nu een paar Afrikaanse mama’s met hun kinderen door Kapellen fietsen’, lacht Jan. En de buddywerking, waarmee Jan vrijwillige buddy’s koppelt aan een cliënt van het OCMW. Hij ziet sommige mensen ongelooflijke sprongen vooruit maken.

Geduldig bouwen aan morgen

Lindsay vermoedt dat vrijetijdsparticipatie in Kapellen een verhaal wordt dat de komende jaren nog zal verfijnd worden. ‘We hebben nog werk om onze lokale gemeenschap gevoelig te maken voor de realiteit van armoede’, zegt Lindsay. ‘In dat opzicht is sensibilisering een hele belangrijke taak van het Lokaal Netwerk. Veel mensen weten in feite niet wat armoede betekent en dat niemand moedwillig in armoede terecht komt.’ Lindsay hoopt dat de stem van mensen in armoede nog meer kan klinken in het Lokaal Netwerk. Ze wil ook nog intenser lijntjes leggen naar de sport- en cultuurraad en de plaatselijke verenigingen. ‘Kennis en praktijk over een beleid dat fair is naar alle inwoners is niet in één-twee-drie opgebouwd. Dat heeft tijd nodig, tijd die ik dat proces van bewustwording graag wil gunnen.’

Griet Bouwen (verhalenwever) ging voor Demos in gesprek met Lindsay Van Mirlo en Jan Van Dijck. Lindsay Van Mirlo is coördinator van het Lokaal Netwerk Vrijetijdsparticipatie in Kapellen. Voor het Sociaal Huis volgt ze ook de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden rond welzijn, zorg en lokaal sociaal beleid. Als projectmedewerker volgt ze de projecten van het sociaal huis, de organisatie van de buddy-werking en de vrijwilligerswerking in het lokale dienstencentrum. Haar werk draait om verbinden: mensen, inspanningen en projecten met elkaar verbinden zodat er meerwaarde ontstaat voor mensen die er het meest behoefte aan hebben.

Jan Van Dijck is initiatiefnemer en medewerker van Doedèskadèn vzw. Doedèskadèn is gespecialiseerd in participatiewerk in lokale netwerken en onderwijs. In Kapellen is Jan al verschillende jaren betrokken bij vrijetijdsparticipatie. Hij organiseert het vrijetijdsloket en werkt daarvoor onder meer samen met Iedereen Verdient Vakantie, Demos en het Lokaal Netwerk Vrijetijdsparticipatie. Jan is mee trekkende kracht van de lokale buddywerking, projecten rond basismobiliteit en de organisatie van vrijetijdsactiviteiten op vraag van mensen in armoede.