VEILIG, VEILIGER EN MOEDIG IN DE VRIJE TIJD

Wat heb je nodig om je veilig te voelen? Waarop moeten organisaties en evenementen in (semi) publieke ruimtes inzetten zodat elke persoon mentale en fysieke ruimte krijgt om er gewoon te zijn, om verbinding te maken of om te kunnen deelnemen aan vrijetijdsactiviteiten? Velen voelen zich structureel maatschappelijk uitgesloten en ook evenementen en organisaties zijn moeilijk bereikbaar geworden. Welke mechanismen sluiten uit en wat weerhoudt iemand om naar je aanbod te komen?

Dit artikel wil vrijetijdsorganisaties en organisatoren van evenementen bewust maken over uitsluitingsmechanismen en hen aanmoedigen om een zo veilige mogelijke plek te creëren waar zo veel mogelijk mensen zich welkom voelen.

Tekst: Ann Van de Vyvere

Veilig

Synoniemen voor veilig zijn o.a. buiten gevaar, goedaardig, beschermd, zeker. Wanneer we in een veilige haven komen hebben we een rustig toevluchtsoord gevonden. De kust is veilig wanneer men ergens veilig langs kan. Hoe kunnen organisaties en evenementen in (semi) publieke ruimtes ervoor zorgen dit voor elke bezoeker te waarborgen? Aan welke voorwaarden moet een vrijetijdsplek voldoen om veilig te zijn? En wie mag er zeker niet uit de boot vallen?

Journalist en LGBTQIA+-activist Inke Gieghase legt in dit filmpje uit wat een safe en safe(r) space betekenen. Over safe space zegt hen:

‘In de jaren ’60 werd de term vooral gebruikt door vrouwen en LGBT+ bewegingen om ruimte benoemen waar mentale en fysieke veiligheid van gemarginaliseerde groepen wordt gegarandeerd. De term wordt ook breder gebruikt door scholen, organisaties of events die zeggen dat ze een safe space zijn waar uitsluitingsmechanismes zoals racisme, seksisme of transfobie niet getolereerd worden.’

Een safe space is een fysieke of online ontmoetingsplaats waar je vrij kan zijn (en praten over gemeenschappelijke ervaringen en uitdagingen), waar je ingesloten wordt en verbinding voelt, waar je kan thuiskomen en kan rekenen op begrip van de meerderheid. Op zo’n plek wordt je niet geconfronteerd met vooroordelen, discriminatie, uitsluiting en grensoverschrijdend gedrag. Het is een plaats waar je je bestaansrecht kan claimen, waar je vrij en ongehinderd je eigen identiteit kan beleven en vieren en waar je je bewust bent van je privileges.  

Historisch groeide dit begrip vanuit plekken of evenementen voorbehouden aan kwetsbare doelgroepen, met richtlijnen voor zaken die niet aanvaardbaar zijn in die ruimte. Deze plekken zijn meestal noodzakelijk exclusief omdat ze doelgroepgericht zijn of met een thematische focus werken en ruimte maken zonder dat iemand daarover oordeelt. We moeten erkennen dat er voor bepaalde groepen of thema’s een specifieke aanpak nodig is, zonder maatschappelijk patronen en waar men elkaar (h)erkent in een gemeenschappelijke kracht, in waarden en uitdagingen. Deelnemers vinden er een essentiële plek om hun zelfvertrouwen op te bouwen.

Enkele voorbeelden uit de vele safe space’s in Brussel en Vlaanderen:

• Safe Space vzw is opgericht voor jongeren en vrouwen en is een plek waar ze veilig onderkomen vinden en zich zonder vooroordelen kunnen ontwikkelen zodat ze kunnen experimenteren, initiatief nemen of waar de jongeren samen kunnen studeren.
• Anaktisi vzw is een lotgenotengroep voor personen die in aanraking kwamen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een team van ervaringsdeskundige vrijwilligers begeleiden maandelijks praatgroepen in vier centrumsteden. Seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft gevolgen op vele levensdomeinen. Vaak hebben slachtoffers het gevoel hiermee in een isolement te leven. Lotgenotencontact kan een belangrijke rol spelen in de weg naar herstel. Je vindt er erkenning, steun en begrip.
• Sankaa is een democratische en pluralistische sociaal-culturele vereniging, een veilige plek waar racisme bespreekbaar is. Je kan er tot rust komen, je verhaal delen, voelen wat je nodig hebt voor je eigen persoonlijke genezingsproces … Je bent er samen met mensen die jouw ervaring niet alleen begrijpen, maar ook zelf beleven.
• çavaria is de Vlaamse belangenverdediger van LGBTI+ mensen en koepel van LGBTI+ organisaties. In januari 2022 startte çavaria samen met Wel Jong met een nieuw project: Veilige(re) en Vertrouwde Omgevingen (VVO). Het project gaat over omgevingen waar de LGBTQI+ gemeenschap in Vlaanderen zichzelf kan zijn. Het doel van het project is om veilige ruimtes op te zetten, te ondersteunen, kennis op te bouwen en uit te wisselen.

In het artikel ‘Waarom safe spaces essentieel zijn voor gemarginaliseerde groepen’ zegt Unia: ‘Wie safe spaces organiseert, moet zich prioritair richten tot de bewuste doelgroepen (bijvoorbeeld slachtoffers van discriminatie of racisme, personen uit etnische minderheden, holebi's enzovoort) maar moet ook vermijden om te communiceren op een manier die uitsluiting suggereert (bijvoorbeeld 'verboden voor blanken', 'verboden voor hetero's).’

Veiligheid gaat voor velen over meer dan één geïsoleerde plek waar je je veilig voelt. Niet enkel wanneer we deelnemen aan vrijetijdsactiviteiten willen we ons veilig voelen, we verwachten ook een veilige positie in de maatschappij. Daarnaar moeten we streven, meer dan naar (exclusieve) veilige plekken. En daar is een kader voor nodig, met standpunten en afspraken die van onderuit samen zijn gemaakt en gedeeld worden.

Schrijver en radiomaker Arno Boey in een open brief na de Brussels Pride: 'Het aantal plekken waar we welkom zijn groeit. Maar terwijl er steeds meer 'safe spaces' ontstaan, lijkt de ruimte daartussen niet veiliger. Integendeel.'

Veiliger

Een safe(r) space is een zo veilig mogelijke plek voor iedereen die aanwezig is. Hier voelen zo veel mogelijk identiteiten met verschillende kenmerken en posities in de maatschappij zich welkom. De host streeft er naar om zoveel mogelijk drempels weg te werken en toegankelijkheid te bieden aan alle gasten.  

Inke Gieghase: ‘Een ruimte kan nooit 100% veilig zijn voor iedereen die aanwezig is. Omdat iedereen verschillende noden, achtergronden ervaringen heeft. … Soms word aan safe spaces ook een ‘(r)’ toegevoegd: safe(r) spaces. Hiermee tonen organisaties aan dat ze beseffen dat ze niet 100 procent kunnen garanderen dat iedereen veilig is in de ruimte, omdat ieder uniek persoon andere ervaringen en noden heeft. Wat veilig is voor de ene persoon, is dat misschien niet voor de ander.’

Die diverse maatschappelijke uitdagingen kunnen we niet volledig overbruggen maar we kunnen wel kijken naar en werken van uit gemeenschappelijk noden, en vertrekken van uit wat ons verbindt.

Moedig

In een brave space durft men moeilijke thema's bespreekbaar te maken. Voorwaarde is dat het plaatsvindt in een safe(r) space, een plek waar het veilig genoeg is om te participeren, en met een onvolledig perspectief en open houding van de deelnemers. Een organisatie of evenement biedt deze leeromgeving aan en maakt spannende gesprekken mogelijk. Een brave space is dapper omdat het niet genormaliseerd is. Er is plaats voor verschil. Het mogelijk maken van het gesprek primeert boven de uitkomst ervan.

Hoe je als organisatie burgers kan aanmoedigen om hun stem te laten horen en een actieve rol op te nemen in de samenleving, lees je in Vocabularia, een reflectietool van Veerle De Schrijver uit een praktijkonderzoek van de Artevelde Hogeschool naar participatief werken in musea. ‘Bereidheid tot dialoog kan maar bestaan als er een voldoende veilige ruimte (safe space) voor aanwezig is. Het vormt een gigantische uitdaging voor een museum om hier concreet vorm aan te geven en zo mee te bouwen aan het museum als democratische ruimte. Veel burgers beschouwen een museum en haar gebruikers immers als iets dat ver van hun bed en overtuigingen staat. Betrouwbaar en alert zijn, de ander als gelijkwaardig beschouwen, kant durven kiezen en je bewust zijn van je machtspositie zijn alvast enkele bouwstenen richting een safe space. Maar daar mag het niet stoppen. Hoe kan je als museum groepen burgers aanmoedigen om hun stem te laten horen en zo een actieve rol op te nemen in de samenleving?’

Organisaties en organisatoren van evenementen kunnen hier een belangrijke rol in opnemen. Net als politici verantwoordelijk zijn voor het goede reilen en zeilen van de samenleving zijn organisaties en organisatoren verantwoordelijk voor het bieden van een veilige context voor haar bezoekers. En dat doe je samen met je publiek, je doet het met hen, niet voor hen, door in dialoog te gaan.

Het Gents Kunstenoverleg schreef een manifest, Manifesto Safe(r) Space, waarin ondergetekenden streven naar erkenning van de machtsdynamieken en de privileges die bestaan in onze samenleving. ‘We beseffen dat geen enkele plaats helemaal safe kan zijn, daarom hanteren we de term safe(r) space. Daarnaast willen we graag de term brave space introduceren, waarbij de nadruk ligt op het in dialoog gaan met elkaar, wanneer definities over safe(r) space botsen, ook wanneer het in dialoog gaan confronterend en moeilijk blijkt. Uiteraard zijn wederzijdse consent en instemming van alle partijen een voorwaarde om dit dialogeren veilig te laten verlopen.’

Iedereen welkom

Ergens welkom zijn betekent dat je geaccepteerd en uitgenodigd bent om daar te zijn, en je veilig voelen betekent dat je je beschermd en vrij van gevaar of bedreiging voelt op die plek. Het eerste gaat meer over sociale acceptatie, het tweede gaat over fysieke en emotionele gemoedsrust.

‘Bij Core festival was er geen controle aan de ingang, bij Couleur Cafe werd goed aangegeven dat je je eigen eten kan meebrengen, wel met doktersattest, maar er zijn andere festivals waar ik niet naar toe ga omdat ik niet weet wat de richtlijnen zijn. De eerste keer dat ik naar een festival ging gaf me dat heel veel stress, wat mag ik wel of niet meenemen, het allemaal telkens opnieuw mogen uitleggen... Het is op zich al heel vermoeiend om te kampen met voedselintoleranties en de gevolgen daarvan.’

Door als organisator een evenement te creëren waar zo veel mogelijk mensen zich welkom en veilig voelen, trek je een groter en ook een diverser publiek aan. Zo weerspiegel je onze samenleving, bezoekers voelen zich erkend en herkend, ze voelen zich welkom. Moeilijk bereikbaar publiek bestaat niet, moeilijk bereikbare organisaties en events wel. 

Nood aan fysieke en emotionele gemoedsrust en acceptatie ervaart iedereen, of je nu in meer of mindere mate beperkt wordt in je vrijetijdsbeleving door structurele uitsluitingsmechanismen. Niet enkel specifieke doelgroepen ervaren uitdagingen en drempels, en ze zijn zo divers en niet altijd zichtbaar bij of voor iedereen. Denk bijvoorbeeld hoe een scheiding, een abortus of een ongeval ook je leven kan beperken. De diversiteit zit in een breed spectrum, er zijn heel veel verschillende persoonskenmerken en deelidentiteiten, die tijdelijk en context gebonden zijn. Een safe space is noodzakelijk exclusief, maar een safe(r) space is noodzakelijk voor iedereen. Door de intersectionaliteit te benoemen, kan er rekening mee gehouden worden in de ruimte. De vraag moet telkens opnieuw gesteld worden, wat heb jij nodig om er bij te kunnen zijn?

An Van den Bergh, deskundige participatie en inclusie en coördinator bij Het Scheldeoffensief, een gespecialiseerd theaterlabo voor mensen met en zonder beperking: ‘We zeggen altijd heel duidelijk aan onze deelnemers dat iedereen zich welkom moet voelen. We kijken naar de groep, maar ook naar elk individu. Ik communiceer duidelijk dat ik persoonlijk aanspreekbaar ben als ze iets nodig hebben of met iets zitten. Één van de deelnemers gaf aan bij elk atelier op voorhand te willen weten wie er wel of niet aanwezig is. Ik besloot dan telkens een blad op te hangen aan de inkom met de namen van de deelnemers. Eén persoon is genoeg om een aanpassing te doen. Maar je kan jezelf daarin vastrijden. Dat soort kleine ingrepen kan mensen afhankelijk maken. En, kan je het allemaal waarmaken? De uitdaging is om iemand te erkennen in wie die is, zonder je daarin te verliezen. Dus nu hang ik dat blad niet meer op, maar zeg telkens persoonlijk aan die deelnemer wie aanwezig gaat zijn. En als ik het vergeet, mag die het altijd komen vragen. Zo bescherm ik mezelf om niet te veel systemen te installeren, want dat is onhoudbaar. Er is vooral nood aan een structurele visie dat je als organisatie verantwoordelijkheid neemt om drempels en beperkingen weg te werken, en de beperking niet bij het individu legt.'

• Methodieken om in gesprek te gaan en besluiten te nemen met deelnemers en publiek: deep democracy, Toolbox Safe(r) Meeting Culture, focusgroep, BuzzMaster of PresentersWall, Open Space Technology, Pick-a-brain, Pecha Kucha, dialoogtafels, Theater van de Onderdrukten, Tupperware-methode, Praatcafé/Worldcafé, forumtheater, …

​Een festivalbezoeker schrijft in een mail na aankondiging van het muziekfestival dat er dit jaar geen planken vloeren zullen gelegd worden tot aan een toegankelijk podium: ‘Met de elektrische rolstoel rijd ik mij heel snel vast in het zand, de onderlaag moet al heel erg sterk zijn opdat ik niet vast kom te zitten in een tent vol met mensen. Het is wel erg jammer dat ik niet meer kan komen. Ik wil graag meehelpen aan het verbeteren en het verhogen van de toegankelijkheid van het festival.’ 

Er worden in België jaarlijks maar liefst 77.000 evenementen georganiseerd. Krijgt iedereen dezelfde kansen om deel te nemen en is je event inclusief? Onderzoekscentrum Publieke Impact Karel de Grote Hogeschool deed onderzoek naar de toegankelijkheid van evenementen voor vrouwen in het algemeen en vrouwen met een migratieachtergrond in het bijzonder. Het resultaat van dit onderzoek vind je in de gids ‘Zij aan Zij’. ‘Hoewel het toepassen van de verschillende maatregelen resultaten kunnen opleveren, blijven bepaalde (meer kwetsbare) groepen soms nog steeds buiten bereik. Om hen te betrekken bij je evenement zijn er echter geen quick wins. Je moet namelijk inzetten op menselijk contact, oprechte interesse en het opbouwen van vertrouwen.’

Bijdragen aan een inclusievere plek

Iedereen is verantwoordelijk voor de goede sfeer en gezelligheid in huis. Als organisatie of organisator moet je het ter harte nemen dat wanneer mensen samenkomen ze elkaar volwaardig kunnen ontmoeten en met elkaar verbinding kunnen maken.

• Lees hier hoe je als organisator kan bijdragen aan een inclusievere plek met enkele praktische tips en handvaten om je event of ruimte veiliger, toegankelijk en laagdrempelig te maken.
• Download hier de checklist voor een inclusief, toegankelijk en veilig festival.