De hackathon als participatieve methodiek voor collectieve oplossingen: Het voorbeeld van Speak out / Act in tegen racisme en discriminatie.

Het project “Speak out / Act in“ is erop gericht om zowel professionelen als vrijwilligers binnen jeugd, jeugdzorg, sport en cultuur elkaars visie en aanpak in het bestrijden van racisme en discriminatie te laten delen. In dit artikel leggen we uit volgens welke uitgangspunten en methoden we te werk zijn gegaan om dit project zo gedragen mogelijk vorm te geven en welke impact we nastreven. Nadat we eerst het bredere opzet van het project toelichten, zoomen we in op het meest creatieve aspect van het project, de hackathon. Afsluiten doen we met de do’s en don’ts van deze methodiek. 

Projectopzet van Speak Out / Act In 

Het project Speak Out / Act In ressorteert onder de projectsubsidies van het Agentschap Binnenlands Bestuur, Afdeling Gelijke Kansen, Integratie en Inburgering. Het heeft als doel jeugdwerkers, medewerkers in de jeugdzorg en actoren in de sport en cultuursector te versterken in hoe ze met discriminatie en racisme kunnen omgaan in hun werking met jongeren. Vanuit een kruispuntbenadering ontwikkelt dit project een kader, stimuleert het innovatieve kennisdeling en thematische verdieping. Sectorale en intersectorale verbreding en verbinding staat centraal.  

Het project wordt omkadert door een uitgebreide stakeholdersgroep van diverse experten, organisaties en ervaringsdeskundigden, bestaat uit het verzamelen van inzichten door middel van een gerichte literatuurstudie en stapsgewijs veldonderzoek als grondige basis voor een hackathon. Daarnaast verzamelt én ontwikkelt het vanuit de hackathon een gezamelijke visie en tools waarmee in de praktijk aan de slag gegaan kan worden. 

Waarom een hackathon als aanpak binnen dit project? 

De begrippen discriminatie en racisme zijn mogelijk containerbegrippen aan het worden, met een zo brede betekenis dat het op zeer verschillende situaties en gebeurtenissen van toepassing is en de gebruiker er (al te) gemakkelijk een eigen invulling kan aan geven. Daarom kozen we voor een manier van werken waar we gebaseerd op inzichten uit de literatuur, het werkveld (onszelf als sectoren) zelf aan het woord laten (veldonderzoek) en uitdagen (hackathon) om collectief en innovatief aan de maatschappelijke uitdagingen aangaande racisme en discriminatie te werken. Een dergelijke aanpak wordt steeds meer gestimuleerd. Socioloog C. Wright Mills (2000) stelt dit scherp door het te benoemen als: “to translate private troubles into public issues”. Het gaat om het vinden van nieuwe collectieve oplossingen die bijdragen aan het versterken van kwetsbare individuen, groepen en gemeenschappen. 

Daarnaast heeft Speak Out / Act in de bedoeling om verschillende sectoren en praktijken elkaar te laten kruisen, ontmoeten en bestuiven. Dat er belemmeringen zijn en dat we soms koudwatervrees moet overwinnen, toont aan dat het bij collectief werken belangrijk is om een veilige plaats te bieden voor ontmoeting, zelfbevraging en confrontatie. Dit betekent een ruimte bieden waar mensen uit verschillende disciplines elkaar kunnen ontmoeten, elkaars vaardigheden leren kennen, kunnen bouwen aan netwerken, creatief zijn en eigen ideeën implementeren, zichtbaarheid krijgen, of gewoon plezier hebben.  

Van thema naar challenge … 

Concreet komen tijdens ons hackathon-evenement mensen samen op één locatie om verschillende prototypes (mogelijke oplossingen voor de vastgestelde uitdagingen) te creëren binnen een korte tijdspanne. Hackathons zijn begonnen in de wereld van softwareproductie (cfr. ‘hacken’), maar hebben zich verspreid naar het bedrijfsleven en de non-profit (Irani 2015, p. 6). 

Bij deze overgang naar het gebruik van de hackathon methode om sociale uitdagingen aan te pakken, ligt het accent op het stimuleren van multidisciplinaire samenwerking en op het naar boven brengen van bottom-up kennis die de aanzet kan geven voor gezamenlijk gedragen oplossingen. De focus ligt hier op het gebruik van eigen ervaringen en kennis, die ondersteunt door coaches, ingezet wordt om prototypen te ontwikkelen. Een prototype is een  experimenteel model van een oplossing. Dat betekent dat de beste oplossingsgerichte ideeën voor de challenges in een ontwerpfase zullen worden verfijnd en getest door de gebruikers, Demos en relevante stakeholders. 

Een uitgebreid vooronderzoek doorheen de betrokken sectoren over ervaringen met vooroordelen, stereotypen, discriminatie en racisme hielp ons de volgende challenges of vraagstukken te definiëren.   

1. Hoe kunnen we stereotypering en vooroordelen tegengaan? Welke methoden kunnen als sensibiliserend instrument ingezet worden? 
2. Hoe kunnen we drempelverlagend werken naar het aspect taal? 
3. Hoe kunnen we trainingen voor jeugdprofessionals en vrijwilligers herdenken? 
4. Hoe kunnen organisaties zichzelf in vraag stellen als het over inclusie gaat? 
5. Hoe kunnen we versnippering voorkomen en samenwerking tussen actoren bevorderen? 

Deze challenges sluiten het meest aan met wat de respondenten vanuit het werkgeld aangeven nood aan te hebben. Elke challenge wordt grondig omschreven en vormt de basis waarop de teams en de inhoudelijke coaching samengesteld worden. 

... naar collectieve innovatie 

De meerwaarde van de hackathon als bevorderende methodiek voor samenwerking doorheen verschillende sectoren werd bewust gemaakt. Het project Speak out/ Act in hecht belang aan de kans te bieden aan diverse actoren, die allen verschillende ervaringen kunnen hebben me racisme en discriminatie, om elkaar te ontmoeten, mee te denken en in een cultuursensitieve omgeving te werken en te verdiepen.  

Ontmoeten als katalysator voor andere (kleinschalige) zorgzame initiatieven als het gaat om handelingsbekwaamheid te vergroten van professionals en vrijwilligers om discriminatie en racisme uit te sluiten binnen sport, cultuur, jeugd en jeugdzorg sector. Weten hoe handelen in moelijke omstandigheden bij een incident waar racisme en discrimatie betrokken is, vraagt oefening en ruimte waar me kunnen groeien als professional en vrijwilliger. 

Het project wilt gedragen oplossingen ontwikkelen en positievere beeldvorming betrokken sectoren. Met de hackathon kijken we niet zozeer naar wat we als organisaties niet kunnen, maar vertrekken we vanuit de sterkte inovatieve handelen bij elke deelnemers. We definiëren innovatie als “an event characterized by an act of creation or invention followed by successful implementation and deployment so that the benefits of that creation may be widely enjoyed” (Bingham & Spradling, 2011). Volgens deze definitie is innovatie verdeeld in twee fasen: creatie (de hackathon) en de realisatie van de outcomes (prototypes) van de hackathon. Speak out / Act in legt dan ook nadruk het uitmonden van onze creaties in een toepasbare toolbox. Vervolgens is zelfs een voordurende verfijning aangewezen. Dit laatste wijst op het belang van het toegepaste karakter van een hackathon. 

Om te onthouden wat hebben wij geleerd? 

Om een hackathon binnen een project tot stand te brengen, is participatie een rode draad. Participatie niet als instrument, maar als uitgangspunt. Niet enkel bij de uitvoering van het project, maar bij de vormgeving, het bepalen van de behoeften, de doelstellingen, de beoogde impact en bij de werkwijze. Hoewel het de nodige tijd en energie vergt om hiermee aan de slag te gaan, zorgt co-creatie voor meer gedragen oplossingen voor bepaalde moeilijkheden in sectoren en een betere betrokkenheid bij het project, omdat deelnemers -of eerder ‘deelhebbers’ - meer inspraak krijgen, er naar hen geluisterd wordt en zij eigenlijk in de cockpit van het project zitten.  

Creatief en als groepdynamiek daagt een hackathon uit tot ‘big thinking’ en een frisse benadering. Mogelijk zorgt het evenement zelf ook voor meer verbinding en teamspirit tussen de verschillende sectoren en geledingen in onze werksoorten, en zullen we minder ‘verzuild’ en met meer energie en gedeeld vertrouwen kijken naar wat we kunnen doen aan racisme en discriminatie. 

De organisatie van een hackathon vraagt echter heel wat tijd verdient een doordachte voorbereiding. Niet alleen wat betreft een goede locatie die voldoet aan de logistieke en groepsdynamische noden. Een veel voorkomende valkuil is dat er geen duidelijke doelstelling is en er allerlei ideeën ontstaan waar vervolgens niks mee gebeurt. De challenges moeten enerzijds voldoende specifiek en concreet geformuleerd zijn maar anderzijds wel alle ruimte bieden voor creatieve denkpistes en onverwachte mogelijkheden. Hier een goede balans in zoeken is de kunst.  

Je stakeholders moeten ook het zoeken naar oplossingen echt urgent vinden. Daarnaast streef je naar het recruteren van deelnemers met aandacht voor diversiteit in potentieel en talent (multi-agents). Dit is een tijdrovende maar essentiële bezigheid.  

Je dient te zorgen voor een optimale begeleiding en oprechte nazorg en investering in de gerealiseerde prototypes. Daar waar de literatuur aangeeft dat je ervoor dient te zorgen dat experts aanwezig zijn die de achtergrond van de challenge goed kunnen uitleggen, zijn we bij Demos nog een stap verder gegaan. Voor elke specifieke challenge is een expert aangetrokken die echter ook optreedt als coach/procesbegeleider van de groepen die de keuze maken voor een challenge. De experten hebben actief bijgedragen aan een toelichten over de challenge, hebben zich in groep meerdere keren voorbereid zodat ze zich kunnen inleven in de verscheidene challenges, en gericht zijn op het stimuleren van externe, nieuwe ideeën. 

Met bovenstaande aanpak streven we naar een participatief forum dat als doel heeft duurzame verankering en priorisering inzake antidiscriminatie en racismebestrijding, om zo tot strategieën, samenwerkingen en het ontsluiten van tools te komen die in meerdere situaties en in verschillende sectoren gebruikt kunnen worden.