Publicatie: Uit vrije wil in vrije tijd

We geven je een inzicht in de leerresultaten uit het begeleidingstraject van Demos met Cultureghem samen met het lerend netwerkverband. Deze publicatie is bestemd voor wie als organisatie in de cultuur en kunstensector aan de slag gaat met vrijwilligers, vooral met zij die de toegang tot kunst en cultuur moeilijk vinden. Download de publicatie onderaan.

Sociaal-culturele organisatie Cultureghem betrekt samen met 5 partners uit de cultuursector (Park Poetik. S.M.A.K. viernulvier, 30cc en BUDA) burgers in hun werking door hun talenten en kwaliteiten in te zetten. Elke partner ontwikkelt een vrijwilligerswerking op maat van de doelstellingen van de organisatie en de mensen die ze bereiken. Om deze vrijwilligerswerkingen zo divers en inclusief mogelijk te maken kijken ze naar de meerwaarde voor hun organisatie en vrijwilligers. Ze kijken daarnaast ook naar de uitdagingen en voorwaarden om zich in te zetten. Verder bieden ze iedereen de kans en mogelijkheid aan om deel te nemen. Ook voor wie dat niet zo vanzelfsprekend is. Hoe verduurzaam je de werking? Wat is een volwaardige return? En welke doorstroom is er mogelijk?   

De organisaties vormen samen een lerend netwerk. In dit netwerk worden ervaringen en praktijkvoorbeelden gedeeld. Dat gebeurt ook met het bredere werkveld. Het doel is om cultuur en vrije tijd toegankelijk te maken voor een divers publiek. Er is bijzondere aandacht voor mensen voor wie de toegang tot cultuur niet vanzelfsprekend is.

Diverse rollen   

Het netwerkverband bereikt niet enkel vrijwilligers via activiteiten, maar ook burgers die in de organisatie eigenaarschap en beslissingsrecht opnemen. Er zijn drie vormen waarop ingezet wordt met vrijwilligers. Ten eerste via ondersteuningstaken bij de organisatie. Denk bijvoorbeeld aan de vrijwilliger aan de kassa, bij het onthaal, in de logistiek of in het archief. Een tweede vorm is dat vrijwilligers als eigenaar betrokken worden, bijvoorbeeld als deelnemer bij projecten. Ten slotte worden vrijwilligers als medebeslisser in de werking en in het aanbod ingezet. Wanneer een burger zich inzet bij ondersteuningstaken spreken we sneller over 'de vrijwilliger'. Bij deelname aan kunstprojecten en beslissingsprocessen spreken we eerder van 'de deelnemer'. 

Benoît De Waele, coördinator van Park Poetik verduidelijkt: "De vrijwilligerswerking van je organisatie wordt veelal beschouwd als een extensie van het vaste team. Een vrijwilliger wordt meestal ingezet om dat team te ondersteunen. Een 'deelnemer' impliceert een andere betrokkenheid, één die minder functioneel is en meer inhoudelijk. Dit wordt bij de lerend netwerk partners ook anders benoemd: 'dreamteam' en 'cultuurcomité' voor Cultureghem, 'Les Bénévogels' of 'Poetikizennes' voor Park Poetik, 'B-scene(rs)' of ‘Yip-pers’in BUDA, de ‘Curatoren’ bij 30CC, ‘Jong Panel’ bij VIERNULVIER en de ‘publieksassistenten in het S.M.A.K. Onder deze meestal zelf gekozen namen kunnen ze één of meerdere rollen aannemen.' 

Wat ze gemeenschappelijk hebben is dat ze zich allen in hun vrije tijd inzetten voor cultuur. In de sector maakt men het onderscheid tussen 'vrijwilliger' en 'deelnemer' maar we benoemen voor dit artikel iedereen die zich inzet voor een culturele of socio-culturele organisatie en die niet deel uit maakt van de vaste kern of het personeelsbestand, 'de vrijwilliger'. 

De vrijwilligerswerking van Cultureghem bestaat uit meer dan honderd vaste of wisselende diverse burgers die zich dagelijks inzetten in verschillende aspecten van de werking en de projecten. De meesten van hen kennen een precaire socio-economische achtergrond. In ‘het cultuurcomité’ engageren enkele burgers uit het 'dreamteam' zich samen met andere gebruikers van de site zich om te reflecteren over het basisrecht op cultuur. 

Anne Watthee, coördinator cultuurcomité Cultureghem: ‘Een verschil in deelname zit op organisatieniveau of mensen waaraan je vraagt om een specifiek (inhoudelijk) engagement op te nemen. Beide rollen kunnen wel overlappen. Bij ons zijn er vrijwilligers die we elke dag zien, maar er zijn ook mensen die meestappen in een specifiek project. Er zijn ook mensen die we enkel zien als er een vergoeding tegenover staat. Het cultuurcomité is een inhoudelijk project. Er was vanuit Cultureghem de goesting om artistieke vragen met meerdere mensen te bespreken. De reden om de vijf partners samen te brengen ging oorspronkelijk uit van een inhoudelijk engagement van de vrijwilligers, rond mee-beslissingsprocessen. De vijf partners in het lerend netwerkverband werken ook met beide of meerdere rollen voor de vrijwilligers in hun werking.'

Leidraad voor een inclusief vrijwilligersbeleid in cultuur 

Het netwerkverband rond het traject van Cultureghem wil inzicht krijgen in hoeverre zij al divers en inclusief zijn, en nieuwe stappen naar inclusief vrijwilligerswerk zetten door het delen van tips, tools en praktijkvoorbeelden. Ze werkten onder begeleiding van Demos rond deze vragen: welke returns (vergoeding, voldoening, learning together,…) zijn er voor vrijwilligers en specifiek voor precaire situaties en personen? Welke returns zijn er of wat is de meerwaarde voor de organisaties om met diverse vrijwilligers te werken? Tijdens verschillende netwerkmomenten wisselden we ervaringen uit. Bijvoorbeeld rond doorstroming: wat na een project, hoe kan je zo’n werking verduurzamen in de organisatie? Reflecties en aanbevelingen omtrent inclusief met vrijwilligers werken in je culturele organisatie werden gebundeld in een publicatie.

• Download hier de online publicatie over inclusieve vrijwilligerswerkingen in cultuur Uit vrije wil in vrije tijd.

Alle verworven kennis en uitwisseling van praktijken van het lerend netwerk en het 3 jarige traject van Cultureghem rond het democratiseren van cultuur zullen worden gedeeld tijdens een publiek event in 2024.  

• Lees hier meer over het 3-jarig traject van Cultureghem onder begeleiding van Demos.
• Lees hier meer over het Cultureghem festival, een festival in handen van burgers.